Temnos’nun Yeri: İzmir ili Menemen İlçesi Görece Köyü sınırları
içindeki Kayacık Tepesi üzerindeki kalıntılardır.
 |
| Temnos Uydu Görüntüsü |
 |
| Eski Görece'den Temnos |
 |
| Temnos (Görece Kalesi) |
 |
| Temnos'tan Manzara |
 |
| Temnos'tan Manzara |
 |
| Temnos'tan Manzara |
 |
| Temnos'tan Manzara |
 |
| Temnos'tan Manzara |
 |
| Temnos'tan Manzara |
Temnos Adı: Herodot tarihinde adı geçen 12 Aiol kentinden
biridir. Aiolis yazımına göre Tamnos’dur. Helen dilinde bir anlamı
yoktur. Sayın Bilge Umar’a göre Tamna yani Ta-(u)mna, “Ta-insanı” anlamındadır.
“Ta”nın anlamına gelince Luvi/Pelaspos dilinde Atta/Ata’nın başındaki “A”nın
düşerek söylenmiş şeklidir. Görece Kalesi olarak da anılmaktadır.
 |
| Akropolis |
 |
| Akropolis |
 |
| Akropolis |
 |
| Akropolis |
 |
| Temnos Kalıntıları |
 |
| Temnos Kalıntıları |
 |
| Temnos Kalıntıları |
Görece Köyü: Yörük/Türkmen cemaatinden olduğu düşünülen Görece
Köyünün adı 1487 yılına ait Yaya Defterlerinde geçmektedir.
Eski Görece köyüne giden taş döşemeli tarihi bir
yol vardır. Bu yol Osmanlı Döneminden kalmadır. Yine Görece mezarlığında tarihi
mezar taşları ve Temnos’dan getirildiği düşünülen 80 kadar sütun parçası
bulunmaktadır.
 |
| Mimari Parçalar |
 |
| Mimari Parçalar |
 |
| Mimari Parçalar |
 |
| Mimari Parçalar |
 |
| Mimari Parçalar |
 |
| Mimari Parçalar |
Temnos Kısa Tarihi: Helenler bir kentin adının
anlamı olmadığında bu adı anlamlı kılmak için açılayıcı bir mythos uydururlar.
Temnos’un bir yiğit-ata olduğuna inanılmaktadır.
Byzantion’lu Stephanos’un aktardığı Temnos Kenti
ile alakalı bir öykü vardır. Bu topraklara göçlerle gelenlerin lideri Malaos
adlı bir kişidir. Bu önder nereye kent kurayım diye bilicilere sormuş, onlardan
şu cevabı almıştır: “Arabanın dingili nerede kırılırsa orada kentini kur…”
Dumanlı Dağ’ın eteklerinde bulunan bu yüksek kayalığa
çıkan Malaos ne hikmetse bu sarp kayalığın üzerinde geldiğinde arabasının
dingili kırılır ve burada kent kurulur!
Pausanias’ın anlatılarına göre de kentin tarihi
MÖ.1200’li yıllara kadar uzanmaktadır. Bu yıllar Aiolis kenti olarak anılan
Temnos’un geçmişi için de anılan yıllardır. Bu yıllar Aiol göçlerinin
tarihidir. Ayrıca Temnos Batı Anadolu tarihi hareketleri içinde kayda değer bir
varlık gösterememiş ve genel tarih içinde varlığını tamamlamıştır.
Kent önceleri Lydia egemenliğinde iken, sonra
Pers, ardından Büyük İskender ve sonra Pergamon Krallığı ile eşit şartlarda
bağımsız olarak varlığını sürdürmüştür. Kent bir ara Selevkos Krallığı
tarafından ele geçirilmiştir. Pergamon-Roma ordusu Suriye’lileri bu
topraklardan sökmek için savaşırlarken Temnos tercihini Selevkos’lardan yana
kullanınca bağımsızlığını kaybeder ve Pergamon Krallığı topraklarına eklenir.
Kent MÖ.17 yılında bölgede ağır tahribata sebep olan depremle yıkılmış ve
İmparator Tiberius’un yardımları ile yenilenmiştir.
Pergamon kenti ile “Eşit Vatandaşlık ve Eşit
Vergilendirme” konusunda anlaşma imzalamışlardır. Ayrıca Temnos Pergamon’dan “bütçe
yardımı” için para da almıştır.
Temnos için son not Erken Bizans Döneminde kilise
örgütü içinde bir piskoposluk merkeziydi. 787 yılında İznik’te toplanan
Hıristiyan toplumunun ünlü toplantısında Temnos Piskoposu’nun varlığını
kayıtlardan biliyoruz. Daha sonraki toplantılarda ise Temnos temsil edilmediğine
göre bu kent artık gerileme devrine girmiş olmalıdır.
Bölge Türk egemenliğine girdiğinde bu bölgede
küçük bir Rum köyünün varlığı bilinmektedir.
Temnos tarihi hakkında en detaylı bilgiler Aigai
Kazı Başkanı da olan Sayın Prof.Dr. Ersin Doğer’in “Menemen Tarihi” kısa isimli
çok değerli kitabında bulunmaktadır. İlgili kişilerin kütüphanesinde bu kitap
muhakkak olmalıdır düşüncesindeyiz.
 |
| Temnos'a Gelen Antik Yol |
 |
| Polygonal Duvar |
 |
| Tiyatro Kalıntıları |
 |
| Sütun Parçası |
 |
| Sütun Parçası |
 |
| Sütun Parçaları |
 |
| Lahit Kapağı |
 |
| Lahitler (Çeşme Yalağı) |
 |
| Lahit Kapağı |
 |
| Lahit Parçası |
 |
| Mezarlar |
Temnos Kalıntıları: Bu kentte bilimsel bir kazı yapılmamıştır.
2006-2007 yıllarında Prof.Dr. Giuseppe Ragone tarafından Temnos Antik Kentinin
kalıntılarının tespiti için detaylı araştırmalar yapılmıştır.
Temnos Haykıran Köyünden gelen antik dağ yolunun
üzerindedir. Bu yolun Gediz (Antik Hermos) Irmağını geçip İzmir’e kadar uzanan
bir yol olduğu düşünülmektedir. Ayrıca Manisa Spil Dağı (Sipylus) ile Dumanlı
Dağı (Sardene) arasındaki konumu da dikkat çekicidir.
Temnos’da kaçak kazılar sonucunda ele geçen
paralar kentin tarihi hakkında deliller ortaya koymaktadır. Kentte muhtemelen
Athena adına bir tapınak bulunmaktaydı. Kentin çevresinde üzüm yetiştiriciliği
yaygın olarak yapılmaktaydı.
Temnos’da iki nekropolis alanı bulunmaktadır.
Uzun yıllar boyunca yapılan kaçak kazılar ile talan edilen mezar alanları sayı
Ragone ve ekibi tarafından GPS yöntemi tespit edilmiştir.
Yine Akropolis’in ayrıntıları (Görece Kalesi) GPS
yöntemi ile tespit edilmiştir. Burada doğal kayaya oyulmuş olan kutsal alan
izleri kaydedilmiştir. Bu kentin en üst noktasında su ihtiyacı doğal kayaya oyulmuş
olan sarnıçlar ile sağlanmaktaydı. Değirmen taşları, havan, zeytin presleri,
kil tezgah ağırlıkları tespit edilmiştir.
Ragone ekibi tiyatro bölümünü de detaylı olarak
inceler ve burada tespit edilen parçaları yayınlamıştır. Yine 2006 yılında
200x3mt ölçülerinde yer yer duvarları ayakta kalmış olan Agora’nın yeri detaylı
olarak çıkarılmıştır.
Görece Köyünde bu kentten götürülmüş birçok
devşirme malzeme mevcuttur. Lahitler su kaynaklarında yalak olarak kullanılmış,
evlerin duvarlarında mimari parçalar kullanılmıştır.
2007 yılı araştırmalarında Temnos çevresi daha
detaylı olarak incelenmiştir. Özellikle Eski Görece, Eski Süleymanlı, Çıkrık
Tepe, Çerkezçam Tepe ve Görece Dere çevresi incelenmiştir. Ayrıca 5.200 m2 alan
Jeofizik tarama ile araştırılmıştır.
 |
| MÖ.350 Dionysos -Üzüm Salkımı |
 |
| MÖ.200-100 Athena-Savaşçı |
 |
| MÖ.200-100 Dionysos-Athena |
 |
| MÖ.27-MS.14 Augustus-Dionysos |
 |
| MS.79-91 Julia Titi -Athena |
 |
| MS.180-192 Crispina-Apollo |
 |
| MS.238-244 GordianIII-Herkül |
Sayın Prof.Dr. Ersin Doğer’in Temnos ile alakalı
tespitleri ise şöyledir: Kent tıpkı Neon Teikhos gibi akropolis ve eteğindeki
düzlüğe yayılmış olan aşağı yerleşim birimlerinden oluşmaktadır. Akropolisin
kuzey yamacında küçük bir tiyatronun izleri görülmektedir. Oturma grubu
750-1000 kişilik olduğu düşünülmektedir. Yine akropolisi çevreleyen sur
duvarları, Klasik Dönemden kalmış olup MÖ.500-450 yıllarına tarihlendirilmekte
olup, diğer Aiol kentlerinde sıkça gördüğümüz poligonal tarzda döşenmiştir. Akropolde
ana kayaya oyulmuş sarnıçlar, yapı kalıntıları bulunmaktadır. Akropolis’in batı
yamacında yaklaşık 300mt ve boyu yer yer 3mt’yi bulan poligonal (çok kenarlı)
sur duvarı harikadır. Ve bu alanda yapılan kaçak kazılar ile ortaya çıkan
kalıntılara göre burada bir Agora (Pazar yeri), Bouteuterion (Meclis Binası)
kalıntılarının izleri seçilebilmektedir.
 |
| Kaçak Kazı |
 |
| Kaçak Kazı |
 |
| Kaçak Kazı |
Sayın Ersin Doğer bu kent için kaçak kazılardan
en çok etkilenen kenttir demektedir. Hem nekropolis (mezarlık) alanı, hem
akropolis, hem de diğer alanlar defineci terörüne kurban olmaktadır. Bu kent de
diğer antik kentlerimiz gibi bir an önce kazılmayı ve hak ettikleri ilgiyi
beklemektedirler.
Kaynakça: Ersin Doğer –İlk İskânlardan Yunan İşgaline
Kadar Menemen ya da Tarhaniyat Tarihi –Sergi Yayınevi -1998 / Bilge Umar- Aiolis-
İnkılâp Kitabevi -2002 / Hasan Malay –Aristonikos Ayaklanması –Bergama Belleten
3 -1993 / Prof.Dr.Giuseppe Ragone -25 Cilt3 Araştırma Sonuçları -2007 /
Prof.Dr.Giuseppe Ragone -26 Cilt3 Araştırma Sonuçları -2008 / www.asiaminorcoins.com
Özel Teşekkür: Bu maddeki resimler bana ait değildir. İnternet ortamında toplamış olduğum resimlerdir. Emeği geçen herkese özel teşekkürlerimle.
Taylan Köken
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder